Ugljen-monoksid (CO) je jedan od najčešćih uzročnika trovanja u industrijskim zemljama te se javlja potreba za podizanjem svijesti o ovom problemu jer smo svi, svakodnevno, svjesno ili nesvjesno izloženi ovom gasovitom otrovu.
CO je uzročnik profesionalnih, komunalnih (hronična ekspozicija, npr. u domaćinstvu, naročito tokom zimskih mjeseci), samoubilačkih ali i zločinačkih trovanja. Jedan je od glavnih uzročnika trovanja sa letalnim (smrtnim) ishodom. Takođe, jedan je od glavnih zagađivača okoline.
Izvori CO su mnogobrojni: požari, eksplozije, električni generatori, visoke preći, plin, aktivno i pasivno pušenje, ložišta na čvrsta goriva u kućama, izduvni gasovi motora, roštilji itd. CO nastaje i u čovjekovom organizmu, tokom biohemijske reakcije katabolizma hema (slijedi nakon raspada ostarjelih crvenih krvnih ćelija), međutim količine koje nastaju na ovaj način u fiziološkim uslovima su zanemarljive.
Glavni mehanizam toksičnosti ovog gasa jeste vezivanje za hemoglobin (glavni prenosnik kiseonika od pluća do tkiva i ugljen-dioksida od tkiva do pluća). Kada se CO veže za hemoglobin nastaje jedan oblik hemoglobina koji nije sposoban da obavlja svoju fiziološku funkciju a to je prenos kiseonika. CO ima mnogo veći afinitet vezivanja za hemoglobin od kiseonika te i male količine mogu da dovedu do trovanja.
Kardiovaskularni sistem trpi najveću štetu usljed trovanja ovim gasom (ishemija-neishranjenost miokarda, poremećaji srčanog ritma, a uzrok smrti je uglavnom ventrikularna fibrilacija-jedan oblik srčane aritmije). Takođe, nastaje metabolička acidoza (patofiziološki procesi u oranizmu usljed sniženog pH krvi), kao i edem pluća (ekstravaskularno nakupljanje tečnosti u plućima).
Simptomi trovanja su: glavobolja, otežano disanje, bol u grudima, slabost, halucinacije, mučnina, povraćanje, poremećaj vida.
Akutno (trenutno) trovanje ovim gasom nastaje nakon udisanja velikih količina CO u kratkom vremenskom periodu, što je na primjer kod trovanja automehaničara u automehaničarskim radnjama. Hronično trovanje ovim gasom nastaje nakon unosa malih količina CO tokom dužeg vremenskog perioda i to je slučaj kod pušača, ili u domaćinstvima u kojima se koristi plin, ali i u industriji.
Najveći problem kod trovanja ovim gasom je taj što je CO gas bez boje, ukusa i mirisa te otrovani nije ni svjestan opasnosti kojoj je izložen i zato osoba koja se nađe u tom trenutku u blizini otrovanog mora brzo da reaguje.
Kako pomoći otrovanom? Što prije ga izvesti iz prostorije u kojoj je povećana koncentracija CO a ako to nije moguće onda otvoriti sve prozore i vrata. Pozvati službu hitne pomoći.
Biljana Trivić
