Urtikaria, angioedem i anafilaksa

 

230px-Angioedema2010 (1)U predhodnom članku smo pisali o alergiskom rinitisu i o alergiji na hranu, lijekove i insekte. Danas nastavljamo sa alergiskim bolestima i približićemo pojmove urtikarie (koprivnjače), angioedema i anafilakse.

Urtikaria u užem smislu predstavlja više simptom nego što je sama po sebi bolest.  U ovom tekstu ćemo pričati o urtikariji kao jedinstvenom fenomenu, al imajte u vidu da u ogromnom broju slučajeva ona se ne javlja sama nego bude udružena sa drugim simptomima, bilo u okviru alergije ili neke druge (najčešće autoimune) bolesti.Javlja se u akutnoj formi (alergiske reakcije) i u hroničnoj formi. U čak 30-40% posto hroničnih oblika urtikarie, uzrok je automiune prirode.

Prepoznaje se po izbijanju ospe po tijelu, koja liči na ospu koja nastaje kada nas ožari kopriva i koju prati izražen svrab. Akutne forme traju do 6 nedjelja, a preko ovoga perioda traju hronične forme.  Za izbijanje urtikarije je prije svega odgovoran histamin. U ranijim člancima smo pominjali da su jedni od glavnih lijekova protiv alergija antihistaminici, međutim o samom histaminu nismo rekli ništa tako da ćemo sada malo opširnije objasniti.

 Naime histamin je hemiska supstanca u našem organizmu koja se pretežno nalazi u mastocitima (vrsta imunih ćelija koje se nalaze u tkivu) i bazofilima (ćelije po izgledu i funkciji vrlo slična mastocitima al se nalaze u krvi). Histamin je, između ostalog, jedan od glavnih medijatora upale u našem organizmu. Ovo njegovo dejstvo nas i najviše zanima u vezi sa alergiskim bolestima, jer većina simptoma alergije nastaje kao proizvod neadekvatnog dijelovanja histamina, koji se opet oslobađa kao poslijedica neadekvatne reakcije našeg organizma na alergen o čemu smo pričali u prvom dijelu. Važnu ulogu ima i imunoglobulin E (Ig E), koji  pri kontaktu sa alergenom podstiče mastocite i bazofile da luče histamin i ostale medijatore upale i dovodi do alergiske reakcije.

Urtikarija može da bude provocirana nizom faktora. Tu ne spadaju samo tipični alergeni koji se nalaze u hrani, lijekovi ili otrov insekata, nego i pritisak na kožu i grebanje, kontakt kože sa nekom supstancom (nakit), hladnoća, ekstremni fizički zamor, ekstremnog zagrijevanja i znojenja, kao poslijedica izlaganja kože suncu, pa čak i kao poslijedica stresa. Postoje i takozvane idiopatske urtikarie kojima se ne zna uzrok. Kao što vidite veliki broj agenasa može da izazove urtikariu pa ne čudi činjenica što u 90% slučajeva hronične urtikarije uzrok ostaje nepoznat.

Ono što mi vidimo kod urtikarije kao  pojedinačan plik, ustvari je mali, ograničen otok koji nastaje kada tečnost napusti kapilare i izlije se među ćelije kože.  Kada ova ista pojava poprimi veće razmjere i zahvati lice, šake, stopala, penis, skrotum, jednjak, ždrijelo i grkljan, nastaje angioedem poznat još i kao Quinckeov edem. Dakle angio edme predstavlja masivan otok gore navedenih regija. Ovi organi i regije u svom sastavu imaju velik dio rastresitog tkiva koje je pogodno za nastanak otoka, jer se ponaša kao spužva i upija tečnost. Ove otoke prati i bol. Ova pojava je u principu i najteža manifestacija alergiske bolesti i najteži je simptom anafilakse jer je upravo ona ta koja dovodi do smrti. Naime ogroman otok ždrijela i grkljana, dovodi do gušenja i smrti i ovo je neminovan rezultat anafilakse ukoliko se ne pruži hitna i energična terapija. Dakle angioedem je po mehanizmu nastanka indentičan uritkariji, samo u mnogo masivnijem obliku i ograničen na predhodno pomenute organe.

Kada alergiska reakcija izmakne kontroli i zahvati cijeli organizam javlja se anafilaksa. U svjetu se procijenjuje da 0,05 -2 % populacije ima anafilaksu u nekom periodu života. Anafilaksa je sistemska bolest i zahvata skoro sve organe. Dok su predhodne dvije pojave bile samo simptomi, bilo anafilakse ili neke druge bolesti, anafilaksa predstavlja entitet za sebe. Ona nastaje kada upalne reakcije izazvane alergenom postanu toliko jake da zahvate cijeli organizam. Prvo se javlja urtikarija, zatim početni simptomi angioedema (svrab usana, jezika, grla, nosa, očiju i kože da bi nedugo zatim uslijedio otok usana, jezika, kapaka ili u teškim slučajevima cjelog lica). Takođe se javljaju curenje iz nosa, promuklost, vizing (zviždenje pri disanju) i gušenje, mučnina, povraćanje, grčevi u stomaku i bol, vrtoglavica i nesvjestica. Ako se ne reaguje nastaje koma i smrt uslijed gušenja.

Urtikarija se liječi antihistaminicima bilo druge generacije (astemizol 10 mg dnevno), bilo prve generacije koji daju i smirujući efekat (difenhidramin 25-50 mg na četiri sata)

U slučaju pojave angioedema i anafilakse terapija mora biti brza i adekvatna. Primarni lijek je adrenalin poznat i kao epinefrin (0,5 mg za odrasle 0,2 mg za djecu vodeni rastvor 1:1000) pod kožu. Može se dati i u venu iste doze samo razblaćene u 10 ml fiziološke tečnosti. Procijeniti da li je potrebno vještačko disanje ili intubacija. Na licu mjesta se može u slučaju krajnje nužde izvršiti i krikotireotomija od strane kompetentnih lica. Bolesnik treba da leži sa nogama podignutim u vis. Ovo je terapija koja se može pružiti na licu mjesta, pod uslovom da bolesnik sa sobom ima specijalne setove o kojima sam već pisao sa pripremljenim dozama adrenalina i uputstvima davanja. Dalja terapija se pruža u specijalizovanoj ustanovi i o njoj neću detaljisati samo ću reći da se još daju antihistaminici, kortikosteroidi, kiseonik i vrši se nadoknada tečnosti.

Na kraju da zaklučimo da ovdje opisane pojave su poslijedica već nastale alergije i da ih se može izbjeći prdržavajući se savjeta koje sam dao u predhodnom tekstu. U sledećem tekstu ćemo pisati o alergiskom ekcemu. Do tada srdačan pozdrav.

Dr Stevica Prolić

Kategorije: Medicina